Czym jest badanie preluksacyjne?
Badanie preluksacyjne to jedno z pierwszych i bardziej istotnych badań, które lekarz ortopeda przeprowadza u małego dziecka. Składa się na nie badanie kliniczne w połączeniu z USG i jego celem jest wykrycie wad takich jak dysplazja stawu biodrowego.
Pierwsze manualne badanie ruchomości bioderek noworodka odbywa się jeszcze na oddziale noworodkowym w szpitalu i jeśli nie wykazało ono żadnych patologii to badanie preluksacyjne powinno odbyć się między 4 a 6 tygodniem życia dziecka. Termin pierwszego badania jest bardzo ważny, ponieważ im dziecko jest młodsze tym istnieje większy potencjał bezproblemowego wyleczenia bioder. Analogicznie, im dziecko jest starsze tym ten proces może się wydłużać i komplikować.
Dysplazja stawu biodrowego.
Dysplazją nazywamy nieprawidłowe relacje pomiędzy głową kości udowej a panewką stawu biodrowego oraz w ich obrębie powstające na skutek zaburzeń rozwoju stawu biodrowego w okresie życia płodowego, niemowlęcego oraz pierwszych miesięcach życia dziecka.
Zwichnięcie stawu biodrowego, które powstaje w pierwszych miesiącach życia płodowego nazywane jest zwichnięciem wrodzonym - teratologicznym, natomiast zwichnięcie stawu biodrowego, które powstaje w późniejszym okresie (także u niemowlaka i starszego dziecka) nazywane jest zwichnięciem rozwojowym.
To właśnie ta rozwojowa dysplazja stawu biodrowego jest jedną z najczęściej występujących wad u noworodków (w Polsce u ok. 4-6% noworodków) (W. Marciniak, A. Szulc (red.), Wiktora Degi ortopedia i rehabilitacja, tom I, Warszawa 2008, s. 165)
W celu rozpoznania rozwojowej dysplazji stawu biodrowego lekarz przeprowadza ultrasonograficzne badanie bioder i poddaje je ocenie sposobem Grafa (lekarz ocenia trzy elementy jakościowe biodra: kształt stropu kostnego, kształt stropu chrzęstnego oraz kształt krawędzi kostnej panewki i dokonuje oceny ilościowej: kąt alfa - określa nachylenie stropu kostnego i kąt beta- określa położenie części chrzęstnej stropu).
Po przeprowadzeniu badania i zastosowaniu klasyfikacji Grafa lekarz jest w stanie określić typ stawu biodrowego, gdzie:
- Typ I - stawy zdrowe
- Typ IIA - stwierdzane do 3 miesiąca życia, stawy określane jako wątpliwe (biodra fizjologicznie niedojrzałe), w większości przypadków stabilizują się po ukończeniu przez dziecko 3 miesiąca życia.
- Typ IIB - stawy dysplastyczne u dziecka powyżej 3 miesiąca życia (niewielka dysplazja, biodra nie przemieszczają się poza panewkę)
- Typ IIC - stawy krytyczne (duża niedojrzałość stawów)
- Typ D - stawy zdecentrowane (biodro niestabilne z dużą dysplazją panewki), wymagają pilnego leczenia odwodzącego.
- Typ III - stawy podwichnięte (częściowe przemieszczenie kości udowej w stosunku do panewki), wymagają pilnego leczenia.
- Typ IV - stawy całkowicie zwichnięte (całkowite przemieszczenie kości udowej w stosunku do panewki), wymagają pilnego leczenia. (Tamże, s. 169)
Anatomia stawu biodrowego.
Czynniki ryzyka rozwojowej dysplazji stawu biodrowego.
Do najbardziej znanych czynników ryzyka rozwojowej dysplazji stawu biodrowego zaliczamy:
- położenie miednicowe dziecka w łonie matki (dysplazja stawów biodrowych występuje w 50-70% przypadków)
- płeć żeńska
- dodatni wywiad rodzinny (prawdopodobieństwo dziedziczenia wady wynosi od 2-3%)
- deformacje kończyn dolnych tj. np. stopa końsko-szpotawa
- efekty ciasnoty wewnątrzmacicznej (małowodzie, masa dziecka powyżej 4000g, asymetria ustawienia kończyn dolnych w stawach biodrowych, kręcz szyi mięśniopochodny, wrodzone przywiedzenie przodostopia)
- ciąża u pierworódki (mniejsza rozciągliwość mięśni brzucha i macicy, co często powoduje prawie pionowe ustawienie płodu w macicy i ucisk kończyny dziecka na kręgosłup ciężarnej) (Tamże, s. 165)
Leczenie.
Jeśli na pierwszym badaniu USG lekarz stwierdzi u dziecka biodro prawidłowe to najczęściej zaleca jedynie kontrolne badanie gdy to skończy 12 tydzień życia. W sytuacji, gdy lekarz stwierdzi biodro niedojrzałe (Typ IIA) zaleca profilaktykę ułożeniową z ćwiczeniami odwodzącymi oraz wizytę kontrolną po skończeniu przez dziecko 12 tygodni. Wtedy lekarz ocenia czy biodra się ustabilizowały czy jednak występuje dysplazja i konieczne jest kontynuowanie leczenia. U dziecka ze zdiagnozowanym Typem IIB, IIC i D stosuje się leczenie odwodzące za pomocą ortez odwodzących (np. szelki Pavlika). W przypadku dysplazji Typu III i Typu IV konieczne jest nastawienie (repozycja) biodra dziecka (szelki Pavlika, wyciąg "over head", ewentualnie opatrunek gipsowy typu "human position")
W leczeniu dysplazji stawu biodrowego bardzo ważny jest czas. Im później rozwojowa dysplazja stawu biodrowego zostanie zdiagnozowana tym trudniej jest uzyskać oczekiwany wynik leczenia, ponieważ potencjał przebudowy stawu biodrowego zmniejsza się wraz z wiekiem dziecka i konieczne jest coraz bardziej skomplikowane leczenie. Wykrycie rozwojowej dysplazji stawu biodrowego u dziecka po 6-9 miesiącu życia najczęściej wymaga leczenia operacyjnego od nastawienia stawu biodrowego "na otwarto" do rekonstrukcji stawu biodrowego: osteotomii kości udowej i miednicy, które przeprowadza się, gdy skończy ono 18 miesięcy.
Osobną grupę w leczeniu tworzą wrodzone czyli teratologiczne dysplazje stawu biodrowego, które nawet, gdy wykryte wcześnie są nienastawialne i wymagają leczenia operacyjnego.
Bibliografia:
1. Marciniak W., Szulc A. (red.), Wiktora Degi ortopedia i rehabilitacja, tom I, Wydawnictwo Lekarskie PZWL, 2008, s. 165 - 169.
Konsultacja merytoryczna:
Lek. Dariusz Szala - ortopeda Orto Sport Center w Rzeszowie